Swaćba: słowiański ślub i wesele

Swaćba, czyli słowiański ślub to jeden z najważniejszych rytuałów przejścia. W przeszłości była aktem połączenia dwóch rodzin, a nie tylko samej pary przyszłych małżonków. W przygotowaniach do swaćby największą rolę odgrywał swat, którym była zaufana osoba, najczęściej mężczyzna, a jego zadaniem była dbałość o interesy rodziny. Sami przyszli małżonkowie mieli najmniej do powiedzenia, tym bardziej że kobieta często była jeszcze dziewczynką, która dopiero wchodziła w okres dojrzewania.

Dzisiejsze śluby oraz wesela słowiańskie odwołują się do dawnych tradycji w bardziej współczesny sposób. Ślub jest wolą dwojga kochających się osób, raczej bez udziału swata i innych członków rodziny. Niemniej sama ceremonia ma charakter mocno rodzinny – jest wydarzeniem społecznym, w którym biorą udział najbliżsi z otoczenia pary młodej.

Przygotowania do swaćby

Jako że ślub był umową pomiędzy rodzinami a rolą swata było przedstawienie oraz negocjacja jej warunków, zanim doszło do ceremonii zaślubin, musiało minąć trochę czasu. Z propozycją małżeństwa wychodziła rodzina przyszłego pana młodego, która wysyłała swata do rodziny wybranki. Swat przedstawiał rodzinie warunki umowy, w której niebagatelne znaczenie miał majątek. W dawnych czasach popełnienie mezaliansu, czyli wejście w związek małżeński z osobą z niższego stanu, było niedopuszczalne i wiązało się z wykluczeniem społecznym. Oczywiście dochodziło do tego typu precedensów, ale rodziny bardziej zamożne i wpływowe nie mogły sobie na to pozwolić. Jedna i druga strona musiała wnieść w nowy związek część swojego majątku - w przypadku mężczyzny było to wiano, a w przypadku kobiety posag. Kiedy obydwie rodziny zgodziły się na małżeństwo, odbywały się zrękowiny (lub inaczej zmówiny), które przeprowadzał swat. Swat uczestniczył także w ceremonii swaćby, podczas której stawał w roli żercy, czyli osoby udzielającej ślubu, i osobiście odbierał przysięgę małżeńską.

Swaćba w obliczu ludzi i bogów

Sam przebieg ceremonii w dużej mierze zależał od żercy. Rytuał najczęściej odbywał się w świętym gaju i do tej pory, we współczesnych swaćbach, natura odgrywa ogromną rolę. Wszyscy zgromadzeni, razem z przyszłymi małżonkami, tworzyli krąg, do którego zapraszano bogów. Wzywano przede wszystkim Swaroga, który stworzył lud i nadał mu prawo, ale odwoływano się także do innych bogów, na przykład do Mokoszy – bogini płodności i matki ziemi.

Ślub słowiański to odtworzenie mitologii, dlatego w ceremonii swaćby przywoływano postać Łady, bogini wiosennej, której imię przybierała Dziewanna, córka Mokoszy. Łada oznacza oblubienicę, czyli kobietę wielbioną przez mężczyznę. Rytuały dawnych Słowian były bardziej rozbudowane niż obecnie, a sam moment zaślubin ściśle wiązał się z aktem rozdziewiczenia, czego przykładem jest znany motyw pokazywania publicznie czerwonych plam na prześcieradle po nocy poślubnej. Przed ślubem z kolei, w niektórych regionach, kapłanki Łady pokazywały publicznie dojrzałą płeć kobiety, chłostały jej nagie ciało i odciskały na pośladkach swoją pieczęć – odcisk pokrytej sadzą dłoni. Być może brały też udział w rozdziewiczaniu chłopców. Pokłosie tych rytuałów można znaleźć w używanych do dzisiaj słowach „ladaco” - nicpoń i „ladacznica” – kobieta lekkich obyczajów.

Słowiański ślub – przebieg i znaczenie

Zarówno mężczyzna, jak i kobieta, musieli odpowiednio przygotować się do ceremonii – kobieta zakładała wianek, który podczas swaćby zamieniała na czepiec, a rozpuszczone włosy zaplatała w warkocze. W niektórych regionach ścinano długie włosy mężatki, a nawet palono. Wianek symbolizował dziewictwo, a czepiec – przynależność do domu męża. Żerca oplatał dłonie młodych symbolicznym „węzłem małżeńskim”, po czym młodzi dzielili się chlebem i pili miód albo wino ze wspólnego naczynia lub bukłaka. Na swaćbę pieczono specjalne, obrzędowe pieczywo, które w zależności od regionu nosiło nazwę kołacza lub korowaja. Pieczywem dzielono się ze zgromadzonymi gośćmi już podczas samej swaćby albo później, w czasie biesiady. Chleb oraz wino na weselu słowiańskim miały zapewnić dobrobyt młodej parze w całym późniejszym, wspólnym życiu.

Słowiańskie wesele

Podczas wesela słowiańskiego alkohol lał się strumieniami, a wystawna biesiada trwała do białego rana. Wspólnie pity alkohol stanowił przypieczętowanie umowy zaślubin. Punktem przełomowym były oczepiny, które najczęściej odbywały się o północy. Dawniej właśnie wtedy zamężne kobiety porywały nową mężatkę, ścinały jej włosy i zakładały haftowany czepiec. W czasie biesiady ojciec panny młodej przekazywał jej mężowi rózgę weselną, którą przed ślubem wyplatała jej rodzina. Rózga, rodzaj ozdobnego drzewka, miała zapewnić płodność młodej parze.

Wprowadzenie panny młodej do domu męża

Moment przejścia do domu męża to kolejny istotny element rytuału zaślubin. W nowym domu panna młoda była obca, trzeba było więc przekonać do niej duchy domowe. Czasem dla niepoznaki przebierano pannę młodą w ubrania któregoś z domowników, aby duchy jej nie poznały. Rytuał przenoszenia panny młodej przez próg również miał na uwadze domowe duchy. Pan młody przenosił małżonkę, aby wejście w nowy dom było łagodniejsze i nie uraziło domowej świty. Żerca szedł z małżonkami do domu męża, aby poświęcić łoże, odpędzić złe duchy i oddać młodych opiece bogów i rodzanic. Panna młoda musiała obejść każdy kąt nowego domu, a zwłaszcza najważniejsze miejsca - stół i palenisko. Musiała wkupić się w nową rodzinę poprzez postawę pełną szacunku i pokory. Dopiero kiedy urodziła syna, stawała się prawowitą domowniczką.

Współczesne śluby i wesela słowiańskie

Piękna tradycja ślubu słowiańskiego coraz częściej pojawia się w obrzędowości współczesnej. Na Litwie bardzo popularne jest odprawianie rodzimowierczych ceremonii zaraz po ślubie kościelnym, gdyż wierzy się, że dopiero taki ślub przypieczętowuje zawarcie związku małżeńskiego. W Polsce zwyczaje słowiańskie przeplatają się z innymi tradycjami weselnymi, co widać w zwyczajach takich jak związywanie węzłem małżeńskim dłoni podczas składania przysięgi, witanie pary młodej chlebem, przenoszenie panny młodej przez próg czy oczepiny. Coraz częściej śluby cywilne zawierane są na łonie przyrody, co odwołuje się do tradycji odprawiania ceremonii w świętym gaju.